លោក កេងវ៉ានសាក់និងស្នាដៃ

កេងវ៉ានសាក់និងស្នាដៃ សាស្ត្រាចារ្យ​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ និង​ស្នាដៃ​របស់លោក លោក​សាស្ត្រចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩២៥ នៅ​ភូមិ​កំពង់បឹង ស្រុក​កំពង់លែង ក្នុង​ខេត្រ​កំពង់ឆ្នាំង ។ បិតា​នាម កេង ស៊ីផាន់ និង​មាតា​នាម ជៀស ហន ។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ប្រឡង​ជាប់​មធ្យម​សិក្សាប័ត្រ​ភាគ​ទី​២​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៦ លោក​បាន​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​នៅ​ប្រទេស​បារាំង ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នឹង​ការ​សិក្សា​ លោក​បាន​ធ្វើ​ការ​ជា​សាស្ត្រា​ចារ្យ​ជំនួយ​ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​សាលាជាតិ​ជីវ​ភាសា ​បូព៌ា​ប្រទេស (Ecole nationale des Langues orientales vivantes) នៅ​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៤៧‑១៩៤៨ និង ១៩៥១‑១៩៥២ ។ នៅ​ចន្លោះ​ពេល​នោះ លោក​បង្រៀន​ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​សាលា​សិក្សា​ផ្នែក​បូព៌ា និង​អាហ្វ្រិក​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យ​ក្រុង​ឡុងដុន (School of Oriental and African Studies, London University) ក្នុង​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៤៨‑១៩៥០ ។ លោក​បាន​ប្រឡង​ជាប់​បរិញ្ញាប័ត្រ​អក្សរសាស្ត្រ​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នៅ​ មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥១ ។ ភរិយា​លោក​នាម ស៊ុយស្ហាន កុលលើវីល (Suzanne Colleville) ។ អ្នក​ស្រី ស៊ុយស្ហាន‑កេងវ៉ាន់សាក់ (១៩២១‑២០០៣) បាន​ប្រឡង​ជាប់​បរិញ្ញាប័ត្រ​រូបវិទ្យា​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៣ នៅ​មហាវិទ្យាល័យ​ក្រុង​កង់ (Caen) ។ អ្នកស្រី​បាន​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​លើ​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​អាស៊ី​អគ្នេយ៍ ហើយ​អ្នកស្រី​បាន​ប្រឡង​ជាប់​សញ្ញាប័ត្រ​ភាសា​ថៃ​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ហើយ​បាន​ប្រឡង​ជាប់​សញ្ញាប័ត្រ​ភាសា​លាវ និង​ភាសា​ខ្មែរ​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​សិក្សា​ទាំង​នេះ អ្នកស្រី​បាន​សិក្សា​អក្សរ​សាស្ត្រ​បារាំង ប្រវត្តិសាស្ត្រ​សិល្បៈ និង​ភូមិ​វិទ្យាទួទៅ ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ អ្នកស្រី​បាន​បង្រៀន​ភាសា​ថៃ​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ បាន​ទទួល​ការ​តែង​តាំង​ជា​សហការិនី​វិទ្យាសាស្ត្រ​នៅ​ក្រសួង​ឧតុនិយម​ជាតិ​ ប្រទេស​បារាំង ។ នា​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៥១‑៥២ អ្នកស្រី​បាន​បង្រៀន​ភាសា​លាវ​នៅ​សាលា​ភាសា​បូព៌ា (Langues Orientales) ជំនួស​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ រេ​‑នន (M. Reinhorn) ។ អ្នកស្រី​បាន​លះបង់​ការងារ​ដ៏​ប្រពៃ​នៅ​ប៉ារីស​របស់​អ្នកស្រី​ដើម្បី​ចូល​ទៅ ​នៅ​ភ្នំពេញ​តាម​ស្វាមី​នា​ឆ្នាំ​១៩៥២ ហើយ​អ្នកស្រី​បាន​ធ្វើ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​រូបវិទ្យា​នៅ​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ វិទ្យាស្ថាន​ជាតិ​គរុកោសល្យ និង​បន្ទាប់​មក​បាន​បង្រៀន​នៅ​មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រ​ភ្នំពេញ​រហូត​ដល់​ ចុង​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៧១ ។ អ្នក​ស្រី​បាន​បង្រៀន​សិស្ស និង​និស្សិត​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន​ជំនាន់ ។ នា​ពេល​ចុង​ក្រោយ​អ្នស្រី​បាន​ត្រឡប់​មក​ធ្វើ​ការ​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​វិញ​នា​ ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៧១ រហូត​ដល់​ពេលចូល​និវត្តន៍ ហើយ​បាន​រស់​នៅ​ជាយ​ក្រុង​ប៉ារីស​ក្នុង​ស្រុក​ម៉ុងម៉ូរ៉ង់ស៊ី (Montmorency) លុះ​ដល់​អវសាន​ជីវិត​នា​ឆ្នាំ​២០០៣ ។ បន្ទាប់ ​ពី​បាន​បង្កើត​អង្គុលីលេខ​អក្សរ​ខ្មែរ​​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥២ លោក​សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​ត្រឡប់​ទៅ​កម្ពុជា​វិញ ហើយ​បាន​ទទួល​មុខ​នាទី​ជា​សាស្ត្រចារ្យ​នៅ​​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ​នៅ​ក្រុង​ ភ្នំពេញ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥២ ដល់​១៩៥៨ ។ លោក​ជា​មេដឹក​នាំ​ គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​នីតិបញ្ញត្តិ​សកល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ បន្ទាប់​ពី​ការ​គ្រោង​ទុក​ដោយ​សិទ្ធិសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៥៤ ។ លោក​បាន​ប្រឆាំង​ដោយ​ចេញ​មុខ​នឹង​រាជបល្ល័ង្ក​ ជា​ពិសេស​គឺ​ប្រឆាំង​ផ្ទាល់​នឹង​សម្ដេច​នរោត្តម​សីហនុ ជា​ស្ថាបនិក​នៃ​គណបក្ស​សង្គមរាស្ត្រ​និយម ។ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​នៃ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ រដ្ឋាភិបាល​បាន​ចាប់​លោក​ដាក់​គុក​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៣ ខែ​កញ្ញា ដល់​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៥៥ ។ ពេល​ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ លោក​បាន​បោះពុម្ព​ផ្សាយ​កម្រង​កំណាព្យ​ដែល​លោក​បាន​និពន្ធ​ក្នុង​ពេល​ជាប់​ គុក ​ហើយ​កម្រង​កំណាព្យ​នេះ​បាន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ដ៏​ខ្លាំង​ក្លា​​ទៅ​លើ​កវីនិពន្ធ​ ខ្មែរ​នៅ​ជំនាន់​នោះ ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ លោក​មាន​តួនាទី​ជា​ប្រធាន​គណៈកម្មការ​ពិនិត្យ​សៀវភៅ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​នៅ​ មធ្យម​សិក្សា ។ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៨ ដល់ ១៩៦២ លោក​មាន​តំណែង​ជា​ព្រឹទ្ធបុរស​មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ និង​ជា​ចាងហ្វាង​វិទ្យាស្ថាន​ជាតិ​គរុកោសល្យ (១៩៥៨‑១៩៦០) ហើយ​លោក​បាន​ទៅ​បង្រៀន​អក្សរសាស្ត្រ​ វប្បធម៌ អរិយធម៌​ខ្មែរ​នៅ​មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ ហើយ​និង​ពុទ្ធិកសកលវិទ្យាល័យ​ភ្នំពេញ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ១៩៦៨ ។ នៅ​ពាក់​កណ្ដាល​ឆ្នាំ​១៩៦៨ រដ្ឋាភិបាល​បញ្ឈប់​លោក​ឲ្យ​លែង​បង្រៀន​ ហើយ​បាន​ឲ្យ​ភ្នាក់ងារ​ឃ្លាំ​មើល​គេហដ្ឋាន​លោក​ទៀត​ដោយ​លោក​ជាប់​ចោទ​ថា ជា​អ្នក​បំបះ​បំបោរ​និស្សិត និង​សិស្ស​នានា​ឲ្យ​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រាជរដ្ឋាភិបាល​ជំនាន់​នោះ ។ អាជ្ញាធរ​ជំនាន់​នោះ​បាន​ឆែក​រុក​រក​នៅ​ផ្ទះ​សាស្ត្រាចារ្យ​នេះ​ឃើញ​មាន​ សៀវភៅ «ម៉ាក,ម៉ៅ» និង​ទស្សនាវដ្ដី​ប្រទេស​ចិន ។ល។ នៅ​បណ្ណាល័យ​ផ្ទាល់​របស់​លោក ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​ក្រសួង​សន្តិសុខ​ចាប់​លោក​ឃុំ​នៅ​រាជបណ្ឌិត​សភា​ នគរបាល ជាមួយ​លោក សូ​នែម និង​លោក ភួង តុន ដោយ​ចោទ​ថា ជា​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​និយម បាន​បំបះ​បំបោរ​និស្សិត និង​ប្រជាជន​ឲ្យ​ប្រឆាំង​នឹង​រាជរដ្ឋាភិបាល​សង្គម​រាស្ត្រ​និយម ។ បន្ទាប់​ពី​សភាពការណ៍​នយោបាយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧០ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ឧត្ដមសេនីយ លន់ នល់ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ក្លាយ​ជា​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​បាន​ផ្ដល់​នីតិសម្បទា​ឲ្យ​លោក​វិញ ហើយ​បាន​បង្កើត​វិទ្យាស្ថាន​ខ្មែរ‑មន ដោយ​តែង​តាំង​លោក​ជា​មេ​ដឹក​នាំ​ស្ថាប័ន​នេះ​​ក្នុង​គោល​បំណង​លើ​ដំកើង​ វប្បធម៌​ខ្មែរ‑មន​ឲ្យ​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ដើម្បី​ឲ្យ​ជនជាតិ​ខ្មែរ​មាន​មោទនភាព​ជា​ ខ្មែរ និង​បង្រួបបង្រួម​ខ្មែរ​ជា​ទួទៅ​នៅ​ជុំ​វិញ​កេត្ដិ៍មរតក​វប្បធម៌​ នេះ​ជា​អាវុធ​ទប់​ទល់​នឹង​ការ​រំលោភ​បំពាន​ពី​​សំណាក់​បរទេស ។ លោក​បាន​ធ្វើ​និក្ខេបបទ​មួយ​ដែល​បាន​ការពារ​នៅ​សាកលវិទ្យាល័យ​ស្ហ័កបោន (Sorbonne) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ មាន​ចំណង​ជើង​ថា «ការស្រាវជ្រាវ​រក​ឬស​គល់​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ខ្មែរ (Recherche d’un fond culturel khmer)» ។ សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ជា​បញ្ញាជន​មួយ​រូប​ដ៏​កម្រ​ដែល​មាន​ចក្ខុវិស័យ និង​គំនិត​សកល​វែង​ឆ្ងាយ​លើ​វប្បធម៌​អរិយធម៌​ខ្មែរ​យើង ។ សាស្ត្រាចារ្យ​រូប​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅ​លើ​សាស្ត្រាចារ្យ​អក្សរ​សាស្ត្រ​ ខ្មែរ​ជា​ច្រើន​ជំនាន់​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​យើង ។ ក្រោយ​មក​បាន​ទទួល​តំណែង​ជា​ភូឈួយ​ប្រតិភូ​អចិន្ត្រៃយ៍​នៅ​អង្គការ​ UNESCO ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ហើយ​បន្ទាប់​មក​មាន​តួនាទី​ជាភារធារី​នៃ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ​ ប្រចាំ​ប្រទេស​បារាំង​ពី​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៤ ដល់​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ ។ ​លោក​រស់​នៅ​ម៉ុងមូរ៉ង់ស៊ី (Montmorency) នៅ​ជាយ​ក្រុង​ប៉ារីស រហូត​ដល់​ពេល​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍ ​ទី​១៨ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០០៨ ត្រូវ​នឹង​ថ្ងៃ​​៦​រោច ខែ​មិគសិរ ឆ្នាំ​ជូត ។ លោក​បាន​និពន្ធ​រឿង​ល្ខោន​២ កម្រង​កំណាព្យ និង​សិក្សា​កថា​ជា​ច្រើន ៖ ១.រឿង​ល្ខោន * ​សាច់​ពុំ​បាន​ស៊ី​យក​ឆ្អឹង​ព្យួរ​ក ៥​ឈុត​ សម្ដែង​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៤ * ​អន្ទិត​គោ​លោត ៥​ឈុត សម្ដែង​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ (ពណ៌នា​ពី​បញ្ហា​ទំនៀម​និយម​ និង​ទំនើប​និយម) ។ ២.កំណាព្យ * ចិត្ត​ក្រមុំ, ភ្នំពេញ, ១៩៥៤ * ​គុក​កាម​កិលេស, ភ្នំពេញ, ១៩៥៦ * ​អន្ត្រែងៗ ក្រលិត​ក្ដ​ឯង អន្ត្រែង​ឱយ​គេ, Montmorency, 1972 * ​ឱយ​តែ​​ខ្មែរ​រស់, Montmorency, 1972 * ​ធើ​ទៅ​អា​ថា, Montmorency, 1978 * អាទួ​អាទា, Montmorency, 1979 * ​ខ្មែរ​ស្លាប់​ខ្មែរ​រស់, Montmorency, 1981 * ​ចិន​ទេសង់​អង្គរ, Montmorency, 1986 ៣.សិក្សា​កថា * ​មូលភាព​នៃ​ការ​បង្កើត​ពាក្យ​ថ្មី, ភ្នំពេញ, មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរ​សាស្ត្រ, ១៩៦៤ * ​សូរស័ទ្ទ​ខ្មែរ, ភ្នំពេញ, មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរ​សាស្ត្រ, ១៩៦៦ * Quelques aspects de la littérature Khmère, Phnom Penh, Faculté des Lettres, 1965 (បោះ​ពុម្ព​ឡើង​វិញ “Réflexion sur la litérature khmère”, La revue française “présente le Cambodge”, Paris, 1968, p. 31-34) * RāmKer ou Rāmāyana khmer, Phnom Penh, 1969 * Recherche d’un fond culturel khmer, thèse de doctorat de 3ème cycle, Université de Paris IV, 1971 * Aperçu de la Révolution Polpotiste (Khmer-Rouge), Montmorency, 1977 * Tragédie d’un peuple (khmer), Montmorency, 1981 (poème). ចំពោះ ​ «គ្រូ​ធំ» នេះ​ មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​ណាស់​ទៅ​លើ​សិស្ស និស្សិត និង​សាស្ត្រាចារ្យ​ភាសា​ខ្មែរ​​នានា​ពេញ​ទាំង​ប្រទេស ។ កាល​នៅ​យុវវ័យ លោក​បាន​សរសេរ​កម្រង​កំណាព្យ «ចិត្ត​ក្រមុំ» មាន ១១​កំណាព្យ ហើយ​អត្ថបទ​ទី​១ សរសេរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ កាល​លោក​នៅ​ជា​សិស្ស​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ ។ កម្រង​អត្ថបទ​ទាំង​នេះ លោក​តាក់តែង​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៤៥‑១៩៥០ គឺ​ពេល​លោក​នៅ​ជា​សិស្ស និង​និស្សិត​នៅ​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ​ ក្រុង​ភ្នំពេញ នៅ​ក្រុង​ឡុងដុង និង​នៅ​ក្រុង​ប៉ារីស ។ កម្រង​កំណាព្យ​នេះ​សរសេរ​ឡើង​ក្នុង​រចនាបទ​ទំនៀម​គឺ​គោរព​វិធី​ចាប់​ចុង​ចួន ​ដូច​កំណាព្យ​សម័យ​មុនៗ​ដែរ​តែ​អត្ថន័យ​អត្ថរស​ពាក្យ​ពេចន៍​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​ តថនិយម ​គឺ​បង្ហាញ​ពី​ការ​រញ្ជួយ​ចិត្ត​របស់​កវី​ផ្ទាល់ និង​ភាព​ពិត​នៃ​សង្គម​ខ្មែរ​យើ​នៅ​សម័យ​នោះ ។ កម្រង ​អត្ថបទ​ទី​២ បាន​រចនា​ឡើង​នៅ​ពេល​លោក​ជាប់​ក្នុង​ពន្ធនាគារ​ភ្នំពេញ ដោយ​បង្ហាញ​ភាព​ពិតនិយម​ក្នុង​គុក និង​ការ​រញ្ជួយ​ចិត្ត​របស់​កវី ។ ពេល​រស់​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​លោក​នៅ​តែ​និពន្ធ​កំណាព្យ​នានា​តទៅ​ទៀត​ពោល​គឺ​នៅ ​ឆ្នាំ​១៩៧២ លោក​បាន​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ពួក​កាសែត​ទាំងឡាយ​ដោយ​អត្ថបទ​កំណាព្យ​មួយ​មាន​ចំណង​ ជើង​ថា «ឱយ​តែ​ខ្មែរ​រស់» ។ មួយ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក លោក​បាន​បោះ​ផ្សាយ​កម្រង​កំណាព្យ​មួយ​ទៀត​មាន​ចំណង​ជើង​ថា «ចំរៀង​ចាប៉ី ៖ អន្ត្រែង អន្ត្រែង ក្រឡិត​ក្ដ​ឯង អន្ត្រែង​ឱយ​គេ» គឺ​ជា​កំណាព្យ​ទំនើប​មាន​រចនាបទ​ថ្មី​បែប​បដិវត្តន៍​អក្សរ​សិល្ប៍​និយម​ដែល​ ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មិន​យល់​​មិន​ទទួល​ស្គាល់ ត្រឡប់​ជា​យល់​ថា​ជា​កំណាព្យ «អាស​អាភាស» ដោយ​មិន​ស្គាល់​តម្លៃ​នៃ​ការ​វិវត្តន៍​អក្សរសិល្ប៍​ជាទួទៅ​ដូច​មាន​នៅ​ ប្រទេស​ធំៗ​នៅ​អាស៊ី អ៊ឺរ៉ុប និង​អាមេរិក ជាដើម ។ កំណាព្យ​នេះ​មានការ​ប៉ះពាល់​ដល់​អ្នក​នយោបាយ និង​អ្នក​កាន់​អំណាច ហើយ​ម្យ៉ាង​ទៀត​អក្ខរាវិរុទ្ធ​នៃ​ពាក្យ​ខ្លះៗ​របស់​​កវី​និពន្ធ​ពុំ​មាន​ ក្នុង​វចនានុក្រម​ផ្លូវការ តែ​កវី​និពន្ធ​ប្រើ​ពាក្យ​ទាំង​នេះ​ដោយ​ចេតនា​ដើម្បី​តែង​សម្ដែង​ មនោសញ្ចេតនា​ និង​ការ​រញ្ជួយ​ចិត្ត​អារម្មណ៍​របស់​លោក​ផ្ទាល់ ។ ឧទាហរណ៍ ដូច​ពាក្យ​ថា ៖ មេ​បុណ្យ លោក​ហៅ​ថា មេបូន, បាយ័ន ហៅថា បាយ៉ូន, បាគង ហៅថា បាគោង ។ល។ តែ​ពាក្យ​និមួយៗ​ដែល​លោក​ប្រើ​ខុស​ពី​ទម្លាប់​ប្រក្រតី​លោក​បាន​ពន្យល់​ន័យ​ និយម​បាន​ច្បាស់លាស់ ៕